HISTORIA ORZEGOWA

 

Jedna z hipotez dotyczących pochodzenia nazwy Orzegów , głosi iż średniowieczni chłopi podczas prac polowych natknęli się na ludzkie kości i czaszki pozostałe po najeździe tatarskim w pierwszej połowie trzynastego wieku ,stąd początkowo nazwa tej osady miała brzmieć ,,Orzegłowy”. Wskazywałoby to , że jeszcze przed rokiem 1305 na tym terenie istniała już jakaś osada. Jednak pierwszym dokumentem, w którym pojawia się nazwa Orzegów jest umowa handlowa księcia bytomskiego Kazimierza właśnie z roku1305 na której rycerz Marcin z Orzegowa widnieje jako świadek transakcji (Martino de Osegow}Od tamtego czasu nazwa Orzegow zaczyna się pojawiać w kronikach i dokumentach.
Życie osady do końca osiemnastego wieku skupia się wokół rolnictwa, które jest głównym źródłem utrzymania tutejszych mieszkańców. Ważną rolę w tamtych czasach odgrywała rzeka Bytomka nad którą stał młyn wspominany już w zapiskach z 1691 roku a rozebrany dopiero na początku dwudziestego wieku.
Dopiero przełom osiemnastego i dziewiętnastego wieku zmienia charakter osady, rozpoczyna się era uprzemysłowienia .Jedna z pierwszych kopalni węgla na Górnym Śląsku zwiedzana przez J.W.Goethe’go daje początek rozwojowi Orzegowa.Właśnie w celu kopania węgla podupadłe orzegowskie dobra rycerskie kupuje pionier przemysłu śląskiego Karol Godula. Od tego momentu większość chłopów zmienia zajęcie stając się robotnikami w godulskich kopalniach i hutach (początkowo odrabiając tam pańszczyznę)Uprzemyslowienie tych ziem powoduje ,że już w 1846 roku do orzegowskiego Chebzia wjeżdża pociąg i od tego momentu osada leży w dostępie do jednej z ważniejszych lini kolejowych w Europie.Te zmiany powodują wzrost ludności i znaczenia osady w tym rejonie co potwierdza się w 1856 roku kiedy to z mocy ustawy pruskiej Orzegów staje się gminą wiejską.Już w roku 1858 powstaje pierwszy stały budynek szkolny do którego uczęszcza w tym czasie prawie 335 uczniów . W 1875 roku hrabiostwo Joanna i Ulryk Schaffgostch (spadkobiercy majątku Goduli) otwierają w Orzegowie kopalnię którą na cześć swojego dobrodzieja nazywają Karol (niem.Gothard) Ten zakład prawie przez 100 lat wywrze największy wpływ na osadę i jej mieszkańcach. Kiedy kopalnia rozwijała się ,rozwijał się i Orzegów. Wracając do przełomu poprzednich dwóch stuleci zauważa się ,że nowości techniczne nie omijają Orzegowa. W 1899 roku otwarto stację kolejową już w samym miasteczku,w 1906 skanalizowano gminę do pierwszych mieszkań popłynęła energia elektryczna . Budowa koksowni na początku zeszłego wieku powoduje szybszy przyrost ludności. W 1905 roku w gminie mieszka 12580 osób. Rozwija się życie kulturalne , powstają ;Towarzystwo śpiewu ,, Szopen’’ Towarzystwo gimnastyczne ,,Sokół’’’Towarzystwo Czytelni Ludowych .Dwudziestolecie międzywojenne to dalszy czas rozwoju i świetności Orzegowa . Zwłaszcza działalność burmistrza Piotra Tomanka w latach 1927-1939 zmienia oblicze gminy. Liczne inwestycje nie omijają również biednych dla których buduje się mieszkania i ogródki działkowe .Po drugiej wojnie światowej dobry okres dla Orzegowa trwa nadal. Gdy gmina zostaje włączona najpierw do Rudy a w roku 1959 do Rudy Śląskiej nad dalszym rozwojem Orzegowa czuwa dyrektor kopalni ,,Karol’’’Maksymilian Chrobok.
Jego troska i inicjatywy społeczne  z okresu lat 60-tych w ciągu paru lat radykalnie zmieniły  oblicze  tej dzielnicy  , czego dowodem  było  aż czterokrotnie zdobycie  1 miejsca w corocznym konkursie wojewódzkim na najlepiej zagospodarowaną dzielnicę miejską. Na hałdach i nieużytkach powstały , oprócz amfiteatru i muszli koncertowej nowe boiska i urządzenia rekreacyjne. W miejscu dzikiego stawu powstało piękne kąpielisko. W tym czasie powstało też lodowisko .Dumą dzielnicy stała się, wybudowana w 1966 roku ,hala sportowa w owym czasie najnowocześniejszy tego typu obiekt  na Śląsku,.
Z chwilą likwidacji kopalni Karol a także koksowni Orzegów na początku lat 70 –tych  a także za przyczyną zawirowań polityczno-gospodarczych w kraju jakie miały miejsce  na początku lat 80-tych, dzielnicę obejmuje  postępująca   degradacja . W ostatnich latach  dzięki opracowanej strategii Miasta przy pomocy funduszy z Unii Europejskiej  przystąpiono do szeroko zakrojonej rewitalizacji  Orzegowa .
(opracwał M.Kobierski .J.Porada)

 

KALENDARIUM
1305 – najstarsza pisemna wzmianka o Orzegowie (dokument w którym Marcin z Orzegowa występuje w roli świadka sprzedaży przez księcia bytomskiego Ziemowita wsi Przełajka niejakiemu Pawłowi Dudkowi)
1313 – kolejna pisemna wzmianka o Orzegowie w kontekście Marcina z Orzegowa jako świadka
1366 – spis świętopietrza pobieranego z 4 zagród należących do parafii św. Małgorzaty w Bytomiu
1485 – wzmianka o braciach Zawadach jako właściciela młyna
1670 – sporządzenie urbarza dla Piotra Cykowskiego nowego właściciela Orzegowa ( w tym czasie miejscowość liczy 15 budynków i około 115 mieszkańców)
1702 – pierwsza wzmianka o arendzie (karczmie) w Orzegowie
1736 – na mapie Homana pojawia się nazwa orzegowskiego folwarku Kopanina
1769 – uruchomienie kopalni węgla kamiennego Koenig Dawid ( Król Dawid)
1790 – Johann Wolfgang Von Goethe zwiedza kopalnię Król Dawid
1820 – założenie huty cynku ,, Gutehoffnung”(zalążek Chebzia)
1823 – uruchomienie huty cynku ,,Morgenroth”
1826 – podupadły majątek ziemski kupuje Karol Godula
1829 – budowa kopalni ,,Orzegów”
1842 – nadanie górnicze kopalni ,,Paulus”(Paweł)
1854 – budowa huty cynku ,,Godulahutte”(zalążek Goduli)
1858 – powstanie pierwszej szkoły
1875 – powstanie kopalni Gothard (późniejszej Karol”
1879 – powstanie następnej szkoły
1882 – powstanie kaplicy
1864 – uruchomienie omnibusu pocztowego na trasie Chebzie – Wirek
1868 – doprowadzenie do Wirku przez Nowy Bytom toru kolejowego
1889 –powołano do życia orzegowskie Stowarzyszenie Ochotniczej Straży Pożarnej
1893 – założenie szkółki drzew owocowych
1894 – uruchomienie poczty
1895 – zaopatrzenie w wodę bieżącą
1896 – utworzenie cmentarza parafialnego
1899 – powstanie przystanku kolejowego na trasie z Chebzia do Tarnowskich Gór
1899 – utworzenie ochotniczej straży pożarnej
1899 – uruchomienie linii tramwajowej na trasie Szombierki – Chorzów
1900 – założenie pierwszej biblioteki
1901 – powstanie koksowni ,, Karol ”
1901 – uruchomienie szkoły męskiej
1905 – otwarcie apteki
1906 – doprowadzenie prądu elektrycznego i kanalizacji
1906 – budowa nowej remizy
1910 – powstanie szkoły żeńskiej
1915 – koniec przebudowy kościoła według projektu Maksymiliana Giemzy
1927 – powstanie klubu sportowego ,,27 Orzegów”
1951 – przyłączenie Orzegowa wraz z Godulą do Rudy
1959 – utworzenie z miast Ruda i Nowy Bytom miasta Ruda Śląska
1961 – powstanie w byłym ratuszu szpitala ftyzjatrycznego
1970 – Kopalnia Karol zostaje połączona z kop.Szombierki,
2001 – na terenie Orzegowa powstaje pierwsza w Rudzie Śląskiej Wyższa Uczelnia

2013 – W plebiscycie Dziennika Zachodniego Orzegów uznano najbardziej kultową dzielnicą Śląska
2014 – powstaje Centrum Inicjatyw Społecznych
2014 – do użytku zostaje oddany zmodernizowany obiekt  Burloch -Arena
2018 – W Orzegowie  w otoczeniu kościoła wykreowana została przestrzeń z rynkiem i fontanną .
2021 – Na zrewitalizowanym terenie dawnej koksowni  powstaje park rekreacyjny z  industrialną trasą zabytkowych pozostałości koksowni