Pierwsze dni wojny w Orzegowie
Nadchodzącą wojnę wyczuwano już w połowie sierpnia .W wielu miejscach Orzegowa pojawiły się różnego rodzaju obwieszczenia instruujące o sposobach obrony cywilnej na wypadek działań wojennych ,głównie nalotów . W tym celu organizowano też przyspieszone kursy przeciwlotnicze , rozdawano maski gazowe .Na głównych ulicach zainstalowano megafony zaś na orzegowskim ratuszu zamontowano syrenę. Nawoływano do gromadzenia żywności na okres przynajmniej 14 dni . Wprowadzony został zakaz sprzedaży wódki . Na ulicach i w domach mówiło się już tylko o zbliżającej się wojnie.24 sierpnia zarządzono powszechną mobilizację .Pod broń powołuje się rezerwistów .Orzegowanie byli całkowicie świadomi tego, że jako mieszkańcy miejscowości przygranicznej będą narażeni na szczególne niebezpieczeństwo . W obawie przed tym niektórzy z orzegowian wyjechali w głąb Polski. Do spokoju i porządku w tym czasie na publicznych zebraniach nawoływał burmistrz Piotr Tomanek
Na kilka dni przed wybuchem wojny wojsko polskie opuściło znajdujące się na obrzeżach Orzegowa bunkry graniczne koncentrując swe siły w Goduli. Poinformowani o wycofaniu wojsk , dywersanci postanowili wykorzystać dogodną dla nich sytuację i zaczęli przygotowywać się do ataku na Orzegów .Czatujący na pograniczu oddział powstańczy z Goduli , zauważył te przygotowania i ze swej strony w nocy 30 sierpnia dokonał zaskakującego wypadu po którym udało się rozbić hitlerowską grupę szturmową. Kilku dywersantów w wyniku tej akcji zginęło.
*
Wczesnym rankiem 1 września 1939 roku około godz. 4 bojówki freikorpsu dokonały napadu na kopalnię „Karol” . Pod ostrzałem kul z karabinów maszynowych i granatów Niemcy szybko opanowali szyb Karol, oraz Jurand na którym wywiesili flagę hitlerowską . Atak freikorpsu odpierali początkowo powstańcy, do pomocy którym przyszło wojsko stacjonujące w Goduli. Później dołączyły również posiłki powstańców z Lipin i Chropaczowa .Flagę hitlerowską mocno widoczną z dalekiej odległości z wieży szybowej udało się zdjąć. ..Bohaterskiego czynu dokonał orzegowianin Antoni Szulc , który pod gradem kul wdrapał się na wieżę szybu Jurand i zrzucił flagę ze swastyką. Akt odwagi okupił poważną raną nogi .Atak freikorpsu został odparty. Po długiej walce udało się wyprzeć dywersantów .Niemcy stracili 4 zabitych, a straty po stronie obrońców wynosiły 2 zabitych i 2 rannych żołnierzy .
Po odparciu ataku nastąpił chwilowy spokój. Około godz. 10 władze powiatowe wydały rozkaz ewakuacji ludności Orzegowa. Ludność ewakuowano ulicami do miejscowości Dziećkowice, Kosztowy i Imielin. Ewakuacja trwała od godz. 10 do 13. Tysiące mieszkańców zostawiając swój dobytek , w strachu i w pośpiechu opuściło swoje domostwa .Już w drodze do wymienionych miejscowości do wszystkich dotarło ,że oddalenie się od strefy przygranicznej nie jest żadną gwarancją bezpieczeństwa .Na trasie do wyznaczonego celu napotykano na leżących na poboczach dróg trupów , pierwszych ofiar rozpoczętej wojny.Kule okupanta niestety dosięgały także i tych którzy już dotarli na miejsce .4 września podczas krwawej nocy w Imielinie w wyniku której zamordowano 40 –tu uchodźców z nadgranicznych miejscowości śląskich swe życie stracił również Orzegowianin Ryszard Nita – pięściarz KS 27 0rzegów.Po tygodniu gdy w miarę ustabilizowała się sytuacja przy granicy do swoich domów powróciły kobiety z dziećmi. Mężczyźni musieli na jakiś czas uciekać w poszukiwaniu bezpieczniejszych stref naszego kraju. Do swych rodzin dołączyli dopiero pod koniec września .Po powrocie do domów zastano wiele miejsc , świadczących o tym ,że pod nieobecność ich mieszkańców musiały się toczyć w ich obrębie jakieś działania wojenne .Świadczyły o tym m.in. liczne kule i odłamki w ścianach i umeblowaniu tutejszych domostw .Wiele mieszkań zostało ograbionych . Jak widać wybuch wojny w żaden sposób nie ominął Orzegowa , wszyscy jego mieszkańcy już w pierwszych dniach jej trwania odczuli jak wiele niegodziwości i okrucieństw ona za sobą niesie . Wrzesień 1939 roku był dopiero początkiem tamtej pełnej trwogi i lęku , smutnej rzeczywistości.
Na podstawie materiałów TMO opracował; Jerzy Porada
maj 2024